به گزارش گروه صنعت و تجارت_پایگاه اطلاع رسانی دریا و نفت،بر اساس منابع تاریخی ایرانیان در تمدن‌های اولیه از قایق‌های چوبی برای جابه‌جایی کالا و افراد در رودخانه‌ها و سواحل خلیج‌فارس استفاده می‌کردند. در دوره ایلامی‌ها، بندرهای ابتدایی در نزدیکی خلیج‌فارس ایجاد شدند و تجارت با تمدن‌های بین‌النهرین آغاز شد.
در دوران هخامنشیان، حمل‌ونقل دریایی به اوج خود رسید. داریوش بزرگ دستور ساخت کانال سوئز اولیه را داد تا دریای سرخ را به رود نیل و مدیترانه متصل کند و تجارت دریایی را گسترش دهد. نیروی دریایی هخامنشی به یکی از قوی‌ترین ناوگان‌های زمان خود تبدیل شد.و بندرهایی مانند سیراف در خلیج‌فارس از مراکز اصلی تجارت بودند.
دوران ساسانیان: در این دوره، ایرانیان تجارت دریایی را با هند، چین، و تمدن‌های شرقی تقویت کردند. بندرهای مهمی مانند بندر سیراف در خلیج‌فارس توسعه یافت و به مرکز تجارت کالاهایی مانند ادویه، ابریشم، و جواهرات تبدیل شد.پس از آن دوران اسلامی و قرون میانه: حمل‌ونقل دریایی در ایران رشد بیشتری کرد. بندر سیراف همچنان به‌عنوان مهم‌ترین بندر ایران شناخته می‌شد. ایرانیان نقش کلیدی در توسعه مسیرهای تجاری دریایی در اقیانوس هند و شرق آفریقا داشتند. ناوگان دریایی ایران برای تجارت و همچنین مقاصد نظامی در این دوران گسترش یافت.
در دوره صفویان (1501-1736 میلادی)، تجارت دریایی ایران در خلیج‌فارس به‌ویژه با کشورهای اروپایی مانند پرتغال و هلند رونق گرفت. بندرهای مهمی مانند بندرعباس و بندر بوشهر به مراکز اصلی تجارت دریایی تبدیل شدند. با این حال، رقابت با قدرت‌های استعماری مانند پرتغالی‌ها در خلیج‌فارس به چالش‌هایی برای ایران منجر شد و این کشمکش ها دوران قاجاریه و پهلوی به اوج خود رسید تا جایی که در دوره قاجار، ضعف ناوگان دریایی ایران باعث شد کنترل برخی از بنادر خلیج‌فارس به قدرت‌های استعماری مانند بریتانیا واگذار شود. در دوران پهلوی، ایران تلاش کرد حمل‌ونقل دریایی خود را مدرن کند: توسعه بنادر مانند بندرعباس و بندر خرمشهر. سرمایه‌گذاری در کشتی‌سازی و ایجاد ناوگان تجاری مدرندر برای ارتیاط بیشتر با تجارت جهانی در دستور کار خود قرار داد و پس از آن در
دوران معاصر: پس از انقلاب اسلامی ایران، حمل‌ونقل دریایی همچنان یکی از ارکان مهم اقتصاد کشور باقی مانده است. شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به یکی از بزرگترین شرکت‌های کشتیرانی منطقه تبدیل شده است. بنادر استراتژیکی مانند بندر شهید رجایی و بندر چابهار نقشی کلیدی در تجارت بین‌المللی و ترانزیت کالا دارند. توجه ویژه به توسعه بنادر جنوبی و ارتباط با کشورهای آسیای میانه از طریق دریای خزر نیز بخشی از استراتژی ملی ایران در زمینه حمل‌ونقل دریایی است.
با توجه به تاریخچه موجود ایران به‌عنوان یک کشور با موقعیت جغرافیایی راهبردی در منطقه خاورمیانه، همواره نقش مهمی در سیستم حمل‌ونقل جهانی داشته است. موقعیت جغرافیایی ایران، که در چهارراه اتصال اروپا، آسیا و خاورمیانه قرار دارد، فرصت‌های قابل‌توجهی را برای توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و افزایش سهم در تجارت جهانی فراهم کرده است.
موقعیت استراتژیک ایران در حمل‌ونقل جهانی
1. کریدورهای بین‌المللی: ایران در قلب کریدورهای ترانزیتی مهم ازجمله کریدور شمال-جنوب (اتصال روسیه و هند) و جاده ابریشم جدید (طرح کمربند و جاده چین) قرار دارد. این کریدورها برای کاهش هزینه و زمان حمل‌ونقل کالا میان آسیا و اروپا طراحی شده‌اند و ایران می‌تواند به‌عنوان یک حلقه حیاتی در این زنجیره ایفای نقش کند.
2. دسترسی به آب‌های آزاد: بنادر جنوبی ایران، ازجمله بندر چابهار و بندرعباس، از اهمیت بالایی برخوردارند. بندر چابهار به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران، نقشی کلیدی در تسهیل تجارت با هند، افغانستان و کشورهای آسیای میانه دارد.
3. ترانزیت انرژی: ایران به‌عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت و گاز، شبکه‌ای از خطوط لوله و مسیرهای ترانزیت انرژی را مدیریت می‌کند که تأثیر قابل‌توجهی بر حمل‌ونقل منطقه‌ای و جهانی دارد.
تاثیرحمل‌ونقل بر اقتصاد ایران
1. موقعیت ایران در کریدورهای بین‌المللی فرصت‌های اقتصادی گسترده‌ای برای کسب درآمد از طریق ترانزیت کالا فراهم کرده است. ترانزیت ریلی و جاده‌ای به کشورهای همسایه، ازجمله ترکیه، پاکستان، و آسیای میانه، بخش مهمی از درآمدهای غیرنفتی را تشکیل می‌دهد.
2. توسعه بنادر و اقتصاد ساحلی: توسعه زیرساخت‌های بندری، به‌ویژه بندر چابهار، موجب تقویت تجارت خارجی و افزایش رقابت‌پذیری ایران در عرصه حمل‌ونقل دریایی شده است. این امر به جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، به‌ویژه از سوی هند و چین، کمک کرده است.
3. بخش حمل‌ونقل داخلی، شامل جاده‌ها، خطوط ریلی و حمل‌ونقل هوایی، یکی از بزرگترین مولدهای اشتغال در ایران است. این بخش علاوه بر نقش مستقیم در اشتغال، زیرساختی برای رشد صنایع تولیدی و خدماتی فراهم می‌کند.
چالش‌ها
تحریم‌های اقتصادی: محدودیت‌های مالی و تکنولوژیکی، توان رقابت ناوگان‌های هوایی و دریایی ایران را کاهش داده است.
زیرساخت‌های قدیمی: بخش‌هایی از زیرساخت‌های حمل‌ونقل ایران نیاز به بازسازی و نوسازی دارند.
مشکلات مدیریتی: نبود هماهنگی میان نهادهای مختلف مرتبط با حمل‌ونقل و عدم وجود استراتژی‌های یکپارچه توسعه.
فرصت‌ها
سرمایه‌گذاری خارجی: حضور ایران در کریدورهای بین‌المللی و توسعه بنادر فرصت جذب سرمایه‌گذاری خارجی را فراهم کرده است.
حمل‌ونقل ریلی: گسترش شبکه‌های ریلی ایران می‌تواند سهم بیشتری از بازار حمل‌ونقل بین‌المللی را جذب کند.
توسعه حمل‌ونقل هوشمند: استفاده از فناوری‌های جدید می‌تواند بهره‌وری و ایمنی در حمل‌ونقل را افزایش دهد.
راهکارها برای تقویت نقش ایران در حمل‌ونقل دریایی
1. رفع تحریم‌ها و دیپلماسی فعال: تعامل سازنده با جامعه جهانی برای کاهش اثرات تحریم‌ها و بازگرداندن ایران به زنجیره جهانی تجارت.
2. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها: نوسازی و توسعه بنادر، خطوط ریلی و شبکه جاده‌ای برای افزایش کارایی و کاهش هزینه‌ها.
4. توسعه مناطق آزاد تجاری: افزایش بهره وری از مناطق آزاد مانند چابهار برای جذب سرمایه‌گذاری و افزایش صادرات.
نتیجه‌گیری
حمل‌ونقل دریایی به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های کلیدی اقتصاد ایران نه‌تنها در توسعه داخلی بلکه در اتصال به بازارهای جهانی نیز نقش حیاتی دارد. با بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی استراتژیک و رفع موانع موجود، ایران می‌تواند سهم بیشتری از تجارت و حمل‌ونقل بین‌المللی را به دست آورد و از این طریق به توسعه اقتصادی پایدار دست یابد.
